Nemancos

Arciprestado

Descrición

Este nome abranguía antigamente unha corentena de parroquias, cerne das analizadas neste proxecto. Non se trata dunha xurisdición, no sentido de que esas freguesías tivesen un señor determinado, propietario das terras. Antes ben, Nemancos era un arciprestado, en termos de administración clerical.

Existe unha alusión a Nemancos moi antiga (c. 830, Era DCCCLXVIII): In nemancos. sca. colalia in donobria. Faina un delegado de Alfonso II (dni. Adefonsi) chamado Trutino (dns. tructinus), nunha Designación de algunas de las iglesias pertenecientes á la Sede Iriense recollida por Antonio López Ferreiro no tomo II, apéndice II, p. 7 da súa Historia de la Santa A. M. Iglesia de Santiago de Compostela (Santiago, 1899) e que consta tamén en AHN Códice 267B, p. 322.

Alude ao mesmo topónimo un documento de 1566 que di: [Don Felipe] ... Conde de Flandes y de Tirol. A vos el conçejo / alcaldes, Regidores, honbres buenos / del lugar de Nemancos feligresía de San Pedro de / Couzeiro que hes en el nuestro Reyno de Galizia e / ...

Outro escrito do mesmo ano: Ezeptera. A vos el / Conzexo alcaldes / Regidores e ofiçiales / y onbres buenos del / lugar de Nemancos / feligresya de San / Pedro de Conzeyro / ...

Unha das múltiples referencias cartográficas a Nemancos atopámola no Mapa Geográfico del Arzobispado de Santiago. Dividido en treinta y seis arciprestazgos realizado por don Ángel Marín en 1830 e gravado en Santiago por Carlos Marqueríe Dupont.

Nemancos como circunscrición resulta algo difusa. Porén, para podermos obter unha acotación territorial cinguímonos aos estremeiros do arciprestado, estudando os escribáns que operaron naquelas terras, incluíndo tanto os que eran reais como os de número. Ademais en dous casos particulares (Sancho Pérez en 1339 e Fernán Fernández en 1415) cónstanos que os fedatarios figuraron como de Nemancos e así fica recollido. De todos os xeitos no rexistro de actividade correspondente a Nemancos facemos constar todos os escribáns que operaron na zona entre o s. XIV e o primeiro terzo do XIX.

En setembro de 1959 o Nemancos eclesiástico pártese en dous e só a metade norte retén o nome, en canto a parte sur se pasa a denominar polo topónimo de Duio. En mapas eclesiásticos anteriores a ese ano vese que Nemancos abrangue o que hoxe son os municipios de Muxía, Cee, Fisterra, Corcubión e Dumbría, ademais de algo menos da metade do concello de Vimianzo, o que sería a fracción ao occidente dunha imaxinaria liña trazada desde o noroeste ao sudeste deste último municipio. Segundo este esquema, pois, cinco concellos de hoxe e parte dun sexto comporían Nemancos. Nemancos pola súa vez limitaría ao norte con Soneira, ao este con Céltigos e ao sur con Entíns. Grosso modo Soneira levaría o restante de Vimianzo, xunto con Camariñas, Laxe, case toda Cabana de Bergantiños, e a maior parte de Zas. Céltigos correspondería ao terzo sur de Zas, xunto con Santa Comba, Val do Dubra, A Baña e Negreira. E finalmente Entíns serían Mazaricos, Carnota, Muros e Outes.

Se polo contrario consultamos mapas eclesiásticos actuais, Nemancos só se ve limítrofe con Soneira ao este e con Duio ao sur. Nemancos neste esquema abranguería os concellos de Muxía e Camariñas e só o terzo occidental de Vimianzo. Soneira levaría Laxe, case todo Cabana de Bergantiños, un terzo de Vimianzo e a metade norte de Zas. O restante terzo de Vimianzo sería para Duio, ao cal lle corresponderían tamén Fisterra, Cee, Corcubión e Dumbría. Entíns serían Carnota, Muros, Mazaricos e Outes. Céltigos sería aproximadamente Santa Comba, con partes menores de até catro municipios limítrofes.

A conclusión é sinxela: non hai unha correspondencia doada e inmediata entre as circunscricións civís e as relixiosas, e ademais, ambas varían bastante co decorrer do tempo. Disto derívase que os topónimos teñan un comportamento, por dicilo establecendo un símil, máis líquido que sólido.

Oficialmente hoxe a bisbarra leva o nome de Comarca de Fisterra e contén cinco concellos: Muxía, Dumbría, Fisterra, Cee e Corcubión. Pola súa parte no presente traballo documéntase Nemancos como referido a parroquias pertencentes a sete municipios actuais: os cinco da dita comarca oficial, xunto con Vimianzo e con Camariñas. E aínda que hoxe se emprega o termo Costa da Morte dun xeito bastante elástico, a área que nos ocupa é o cerne desa hipotética "costa", polo cal defendemos expresamente o uso do secular topónimo Nemancos para nomear tanto a comarca como a súa liña marítima.

Xeografía

Sumario de notarios

Número de escribáns dos que se ten constancia nesta circunscrición, en cada século

s. XIV	(3)
s. XV	(4)
s. XVI	(28)
s. XVII	(36)
s. XVIII	(56)
s. XIX	(29)

Histórico de notarios